Hepatit C

HEPATİT C NEDİR? KORUNMA YÖNTEMLERİ NELERDİR?

Hepatit C, hepatitis C virusunun (hcv)' nin sebep olduğu bir karaciğer enfeksiyonudur. Önceleri, ne A ne de B hepatit olarak isimlendirilen C hepatit, 1970'lerin ortalarında bulundu. 1989 yılına kadar kendine özgü antikorları tespit eden (anti-hcv gibi) bir test olmadığından, mevcut testlerle gösterilemediğinden varlığı bilinmesine karşın, ne A ne de B hepatit deniyordu. ABD’ de yılda yaklaşık 35.000 kişinin C hepatit virüsü ile karşılaştığı düşünülmektedir. ( Türkiye için ne yazık ki böyle bir istatistik bilgi yok). Kronik karaciğer hastalığı ve siroza neden olması, B hepatitinden daha sıktır. Önceleri akut C hepatitinin yarısının kronikleşeceği ( müzmin hastalığa yol açacağı) tahmin edilirken, şimdi bu oranın % 80 'i aşabileceği tahmin edilmektedir. Bunlardan bazılarında siroz gelişebilir. Siroz gelişen olgulardan bazılarında karaciğer kanseri de gelişebilir. Tedaviden yarar görebilecekleri belirlemek için uzun süreli çalışmalar çok merkezli olarak sürdürülmektedir.

Hepatit C için riskli olanlar kimlerdir?
* Kan transfüzyonu yapılan kişiler, ( kan verilen) kan ürünleri (plazma, eritrosit süspansiyonu, v.s.) verilen kişiler.( 1992 Temmuz ayından sonra pek çok ülkede kan vericileri C hepatit virüsü yönünden araştırılarak kan gereken kişilere verildiğinden, bu ülkelerde 1992 den önce kan verilmiş olanlar mühimdir. Bizim ülkemizde 1999 yılında bile hala pek çok hastanede C hepatit virüsü tespit eden testler yapılmadan kan alınıp verilmektedir.
*IV (damardan) ilaç kullanan kişiler, İV eroin kullanımı, (C hepatitli hastada kullanılmış bir enjektör ile başka bir hastaya ilaç verilmesi.
*Hemodiyaliz hastaları ( şu anki rutin uygulamada; hepatit C ve B'li hemodiyaliz hastaları- ki daha önceden saptanır- özel makinelerde ayrı olarak hemodiyalize girerler. Bu virüslerin araştırmasından sonra kendilerinde virüs bulunmayan hastalar ayrı makinelerde hemodiyalize girerler.)
*Hemofili hastası olanlar.(çok sık kan ve kan ürünleri verilmek zorunluluğu olduğundan)
*Diğer: Vücudu kesici-delici bir cisimle kesilenler ( örneğin operatör hekimlere ameliyat sırasında sıklıkla ellerine iğne batmaktadır.), tatuaj (dövme yaptırmak), kokain çekmek de risk faktörlerindendir.
Böyle kişiler hepatit c yönünden test edilmelidirler.

Hepatit C virüsü nasıl bulaşır?
Virüs kanda bulunur. Bu sebeple kan yolu ile bulaşır. Fakat, cinsel yolla da bulaşma riski vardır, bu sebeple prezervatif kullanılması öneri edilmektedir. Bu şekilde bulaşma muhtemelen deri lezyonları ve yaralarla olduğu sanılmaktadır.

Virüsün meni veya tükürük yolu ile gerçekten bulaşıp bulaşmadığına ilişkin kesin kanıtlar yoktur.
Anne sütünden HCV'nin geçtiğini belirten bir kanıt da yoktur.
Enfekte bir kişide kullanılan ustura, traş makinesi, hatta berber makasları, dövme yaptırma,vücudun kesici-delici bir cisimle yaralanması, akupunktur iğneleri ile HCV'yi bulaştırmak mümkündür.
C hepatitli bütün kişiler potansiyel olarak bulaştırıcılardır. Yalnızca Amerika'da 4 milyon taşıyıcı bulunduğuna inanılmaktadır. Hepatit A ve B'nin aksine enfeksiyon geçirmek bağışıklık sağlamaz.
Kanla bulaşan hepatit olgularının % 90'ından HCV sorumludur. Ancak günümüzde ( şayet yapılırsa) test yaparak kan verildiğinden bu şekilde çok kolay değildir.
C hepatitli bir anneden bebeğine HCV'nin geçişi % 5'den azdır. Geçiş muhtemelen annenin kanındaki virüs miktarı ile direkt ilişkilidir. Enfekte annelerden doğan bebekler test ve kontrol edilmelidir.

*Hepatit C için aşı yoktur.
Hepatit B ve A için yapılan aşılar Hepatit C'ye karşı bağışıklık sağlamaz. Birçok Hepatit C virüs tipi vardır ve bunlar mutasyona ( değişikliğe ) uğramaktadır. Netice olarak bir aşı geliştirmek zor olacaktır.( virüs devamlı olarak kendini değiştirdiğinden, aşı yapılsa bile değişikliğe uğramış virüse yararı olamayacağından).bundan başka C Hepatitine karşı etkili bir immun globulin ( koruyucu bağışıklanmış serum) da yoktur.

Hepatit C nin belirtileri nelerdir?
C hepatitli birçok kişinin gelişi güzel bir yakınması yoktur ve normal yaşamlarını sürdürmektedirler. Kuluçka müddeti değişiktir. Ortalama 7-8 haftadır. Karaciğer fonksiyon testleri yıl boyunca, haftadan haftaya farklı değerlerde yükselmiştir. Enfekte kişiler karaciğer fonksiyon testleri normal bile olsa, virüs onların kanındadır ve karaciğer hücre hasarı oluşturabilir.
*Belirtiler varsa, bile çok hafif olabilir ve gribe benzer.
(bulantı, kırıklık, halsizlik, iştahsızlık, ateş, baş ağrısı, karın ağrısı gibi)
*Birçok hastada sarılık yoktur.fakat zaman zaman seyir boyunca koyu renkli idrar görülebilir.

Hepatit C’ li olup olmadığımı nasıl bilebilirim?
HCV enfeksiyonu, basit ve özgül bir kan testiyle ( anti-HCV ) belirlenebilir. Fakat; akut veya kronik enfeksiyon olup olmadığı ayırt edilemez. Bu test rutin ( devamlı ve tertipli olarak mutlak yapılan işlemler) değildir. Bu sebeple kişiler, doktorlarından bir HCV testi istemelidir. Şayet ilk test (+) ise, tanıyı doğrulamak için 2. kez bir test yapılmalı ve karaciğer fonksiyon testleri alınmalıdır. Halen kullanılmakta olan (eia) testlerinde kronik hepatit C’ lilerin yaklaşık %95'inde anti- HCV (+) dir. Yani hassas bir testtir. Antikor ( anti- hcv ) olguların % 30'unda enfeksiyonun ilk 4 haftasında (+) olmayabilir. HCV ile karşılaşmadan 5-8 hafta kadar erken, olguların % 60'ında anti- HCV testlerinde pozitiflik tespit edilebilir.

İyi olacakmıyım?
C hepatitli kişilerden çok azı kanlarından virüsü temizleyebilir. Tamamen iyileşmek için virüsün kandan temizlenmesi gerekir. Olguların % 80'inden fazlasının kronikleşeceği bildirilmektedir.( ilk akut enfeksiyondan en az 6 ay sonra karaciğer enzimlerinin ( SGOT-SGPT) yüksek kalması halinde kronikleşme olduğundan söz edilebilir.)

SGOT ve SGPT ( alt - ast) karaciğer hücre harabiyeti meydana geldiğinde salınırlar. Enfeksiyonun kronik olduğunu belirten testler de vardır. Kronik hepatit; kronik persistan hepatit ve kronik etkin hepatit formlarında görülür. Kronik persistan hepatit daha hafif şeklidir. Bazen siroz gibi daha şiddetli karaciğer hastalığına da ilerleyebilir.

Kronik hepatit C ne demektir?
Kronik HCV , akut enfeksiyondan 6 ay sonra temizlenmeyen enfeksiyon demektir. Hastalık dereceli olarak 10-14 yıldan fazla bir müddet boyunca ilerleyebilir. Yüksek SGOT ve SGPT değerleri karaciğer hasarının halen devam etmekte olduğunun bir göstergesidir. Karaciğer biyopsisiyle hasarın tipi, derecesi ve hastalığın şiddeti belirlenebilir. Kronik hepatit C'li hastaların % 20'sinde siroz gelişeceğine inanılır. Siroz karaciğer hücrelerinin ölümünden sonra karaciğerde oluşan skar (sert, işe yaramaz, fonksiyon görmez bir dokudur) dokusu meydana gelir. Sirozlu hastaların % 25'inde ( bütün olguların % 5'i) karaciğer yetmezliği meydana gelebilir (enfeksiyondan 30-40 yıl sonra bile).Siroz gelişen kronik hepatit C'li hastalarda karaciğer kanseri gelişmesi riski büyüktür. Bu ilk enfeksiyondan 10-40 yıl sonra meydana gelebilir.

Hepatit C’ nin tedavisi nasıldır?
Son zamanlarda; 3 interferon tipi ve interferon+ ribavirin birlikte kullanıldığı tedavi şemaları vardır. Tedavi için hastalık belirtilerinin varlığı ya da yokluğu değil, biyokimyasal, virolojik ve karaciğer biyopsisi bulguları belirleyici olmaktadır.
İnterferon yalnız olarak kullanılabilir. İnterferonun bazı yan tesirleri vardır. Grip benzeri şikayetler, baş ağrısı, ateş, kırıklık, iştahsızlık, bulantı kusma, saç dökülmesi yanında, kemik iliği depresyonu neticesi beyaz kan hücreleri( lökosit) ve kan plaketcikleri (trombosit) 'nde azalma meydana gelebilir. Bu sebeple hasta kan testleri ile izlenmelidir.

Ribavirin ile ani ve şiddetli anemi ( kansızlık) meydana gelebilir. Doğumsal anomaliler görülebileceği için, hamilelerde kullanılmamalıdır. Tedaviden sonraki 6 ay sonraya kadar gebe kalmaktan korunmalıdır. Yan tesirlerinin şiddeti ve tipi kişiden kişiye değişir. Çocukların HCV enfeksiyonu tedavisi halen araştırılmaktadır.
Olguların %50-60'ında ilk tedavisinde, tedaviye yanıt verirken, yaklaşık %10-40 olguda virüs geç olarak temizlenebilir. Bu sebeple tedavi neticesi için derhal karar verilmez. Tedavi uzatılabilir ve ilk tedaviden sonra nüks ( tekrarlama) görülenlerde 2. kez tedavi verilebilir.
Tek başına interferon kullanımı: nüks görüldükten sonra, tekrar tedavi edilmiş olanlarda dahil olguların % 58'inde virüsün temizlendiği bildirilmektedir. Yan tesirleri vardır ancak iyi tolere edilir.
İnterferon+ ribavirin tedavisi: her iki ilacın yan etkisiyle birlikte, nüks görülenlerin tekrar tedaviye alınan olguların % 47'sinde virüslerin temizlendiği bildirilmektedir.
Son dönem hepatit C'si olan hastaların karaciğer transplantasyonundan sonra 1/3 - 1/4 'ünde tekrar enfeksiyon meydana gelir. Yeni transplante edilen karaciğerde ( karaciğerin çıkarılıp kadavra karaciğerinin takılması) de enfeksiyon meydana gelmesi riski olabildiğince fazladır. Diğer taraftan bu durum genellikle ikinci bir transplantasyonu gerektirmez.
Hepatit C'li hastalara hepatit A ve hepatit B aşısı yapılmalıdır. Bu kişiler alkol almamalıdır.
Hastalığın iyileşmesi yada kötüleşmemesini sağlayan ( alkol hariç) özel bir rejim yoktur. Yaşamı normal sürdürmek için, dengeli bir rejim yeterlidir.(karaciğer yetmezliği buna dahil değildir)
Kişileri yorgun düşürecek işlerden kaçınılmalı, yaşamı belirlenen ölçülerde devam etmesi planlanmalıdır. Kişi kendini yorgun hissettiğinde dinlenmelidir.

Hepatit C den nasıl korunulur? Nasıl önlenir?
*Hala Hepatit C için aşı yoktur.
*Enfeksiyonlu kişilerin kanları ile bulaşık, jilet, ustura, makas, tırnak makası, diş fırçası, temizlik kâğıtları gibi her şey için önlem alınmalıdır.
*Çamaşır suyu ile sıçramış kanlar temizlenmelidir.
*HCV’ nin cinsel yolla geçişi çok nadir olmasına karşın, güvenli seks yapılmalıdır. (prezervatif kullanımı, çok eşli cinsel yaşamın terki gibi)
*HCV'li hastalar gittikleri her hangi bir hekime ve diş hekimlerine HCV' li olduklarını bildirmelidirler.
*Bu hastalık ile ilgili her geçen gün araştırmalar artmakta, çare için arayış sürdürülmektedir.